The Evolution of the Zombie Movie : วิวัฒนาการหนังซอมบี้ ที่เป็นมากกว่าซากศพเดินได้

จากซากศพเดินอย่างเชื่องช้าที่ปล่อยเชื้อร้ายด้วยการกัดกินมนุษย์ สู่สิ่งมีชีวิตร้ายกาจที่วิ่งเร็วและอันตรายจนยึดครองโลก หนังซอมบี้มีวิวัฒนาการอันน่าทึ่งและยาวนาน นอกจากสร้างความสยองที่ค่อยๆอัพเกรดไปตามยุคสมัยแล้ว ยังทำหน้าที่วิพากษ์วิจารณ์สังคมและสะท้อนความดำมืดในจิตใจมนุษย์อีกด้วย เราย้อนไปดูไทม์ไลน์ของหนังตระกูลซอมบี้ ว่ามีที่มาและพัฒนาการอย่างไรกันบ้าง

The Beginning of Zombies

“ความหวาดกลัว และคำสาปแช่ง คือแรงกำเนิดซอมบี้”

ในประวัติศาสตร์ เรื่องราวของศพเดินได้นั้นถูกเล่าขานมานับพันปี จากการค้นพบซากกระดูกสมัยยุคกรีกโรมัน เมื่อได้ขุดพบซากศพที่มีหินถ่วงเพื่อไม่ให้ศพเหล่านั้นลุกขึ้นมา รวมไปถึงยุคสมัยทศวรรษที่ 17 ที่ชาวแอฟริกันตะวันตกถูกชาวเฮติไล่ล่ามาเป็นทาสในไร่อ้อย ท่ามกลางความอดอยากยากแค้น สภาพอันซูบผอมของทาสเหล่านั้นแทบไม่ต่างกับซากศพที่ยังมีชีวิต ซอมบี้จึงถูกสะท้อนในฐานะชีวิตอันสิ้นหวัง และความผุพังของชนชั้นที่เต็มไปด้วยแรงแค้นและแรงอาฆาต

ขณะเดียวกัน ซอมบี้ ก็เกิดจากความเชื่อของ ลัทธิวูดู ลัทธิโบราณแห่งกาฬทวีป ที่สืบทอดพิธีกรรมความเชื่อที่ต้องการปลุกสัญญาณชีพของคนที่ตายไปให้ฟื้นคืนด้วยการใช้สมุนไพรอันหลากหลายจากธรรมชาติ นำมาบดรวมกันจนกลายเป็น “ผงซอมบี้” ที่เป็นสารพิษที่ส่งผลต่อระบบประสาท บ้างก็ใช้กับคนเป็นเพื่อยับยั้งความเจ็บปวด แต่ฤทธิ์ของมันก็รุนแรงจนส่งผลให้ผู้ที่ได้รับสารพิษนั้นขาดซึ่งสติสัมปชัญญะ สภาพของคนที่ได้รับผงซอมบี้จึงไม่ต่างกับศพที่ชักเกร็งอย่างน่าสยดสยอง

และด้วยความเชื่อ คำสาปแช่ง และแรงแค้นที่ถูกกดทับของพวกเขานั้นเอง ก็กลายเป็นจุดเริ่มแห่งตำนานความสยองครั้งใหม่แห่งโลกภาพยนตร์ ที่มีจุดเริ่มน่าสนใจไม่ใช่น้อย

1930s to 1950s – Early Zombie Movies

“ซอมบี้ยุคบุกเบิก”

ตระกูลหนังซอมบี้นั้น อาจจะไม่ได้เริ่มต้นอย่างยิ่งใหญ่ เฉกเช่นหนังสยองขวัญ หรือหนังผีทั่วๆไป เพราะมันไม่ได้มีคนเขียนตำนานในแบบที่ Dracula / Frankenstein หรือว่า Mummy ที่ล้วนแล้วแต่มีประวัติศาสตร์มาอย่างยาวนาน ส่วนซอมบี้นั้นมีเพียงเรื่องเล่าขานปรัมปราของศพเดินได้เพียงเท่านั้น

แต่จินตนาการของคนนั้นกว้างใหญ่ สุดท้ายหนังเกี่ยวกับซอมบี้ก็ปรากฏสู่สาธารณะชน กับเรื่อง White Zombie (1932) ที่นับเป็นปฐมบทแห่งโลกภาพยนตร์ที่ผีดิบซอมบี้ได้ปรากฏตัวสู่จอ

เรื่องราวที่เอาคำสาปและมนตร์ตดำวูดูมาดัดแปลงเป็นหนัง เรื่องราวของหมอผีที่นำแสดงโดยราชาหนังสยองขวัญ Bela Lugosi นักแสดงผู้โด่งดังจากบทบาทของ Dracula มารับบทจอมขมังเวทย์ผู้ปลุกชีพคนตายให้ฟื้นคืน ด้วยจุดประสงค์เพียงเพื่อหวังปลุกคนรักให้ฟื้นกลับคืนมา แต่กลับกลายเป็นว่าเขาได้สร้างกองทัพซอมบี้ที่พร้อมจะแพร่พันธุ์เพิ่มขึ้นจนยากที่จะควบคุม ซึ่งซอมบี้ในยุคแรก ไม่ได้มาในรูปแบบของซากศพอันน่าสยดสยองเฉกเช่นยุคนี้ แต่เป็นเพียงคนหน้าขาวซีดที่เดินแกว่งๆไป-มาเท่านั้น

แม้จะได้ราชาหนังสยองขวัญมารับบทนำ แต่ White Zombie ก็เป็นเพียงหนังทุนต่ำ ที่สตูดิโอไม่ได้คาดหวังผลลัพธ์ทางรายได้อะไรมากมายนัก แถมยังถูกนักวิจารณ์ค่อนขอดว่าหนังมีส่วนผสมระหว่าง Dracula กับ Frankenstein ที่โคตรไม่ลงตัว แต่อย่างไรก็ดี ด้วยเพราะพล็อตที่แปลกไปจากที่คุ้นเคยจากหนังผีแนวอื่นๆ หนังได้รับการต้อนรับที่ดีจากคอหนังสยองขวัญ ขนาดในช่วงนั้นหนังอเมริกันส่วนใหญ่ถูกแบนจากทัพนาซี หนังเรื่องนี้ยังได้ฉายในเมืองข้าศึกและทำรายได้อย่างมโหฬาร จนผู้กำกับ Victor Halperin ได้ทำภาคต่อ Revolt of the Zombies (1936) และหนังก็สร้างแรงบันดาลใจให้หนังแนวซอมบี้เรื่องอื่นๆได้ทำตามกันมา

แต่หนังซอมบี้ในยุคเริ่มต้น ก็เดินเตาะแตะไม่ต่างกับท่วงท่าของเหล่าซอมบี้ในหนังยุคนั้น ล้วนแต่วนเวียนอยู่ในมนต์สาปวูดูอันซ้ำซากจำเจ หนังจึงไม่ได้ไปไหนไกล ซ้ำร้ายเรื่องการปลุกชีพศพนั้นยังดูเป็นเรื่องเหลือเชื่อและโหดร้ายเกินกว่าที่จะจินตนาการได้ แม้จะมีผู้กำกับพยายามที่จะฉีกขนบของหนังด้วยการทำหนังเอเลี่ยนซอมบี้ที่ชุบชีวิตคนตายให้คืนมา ในหนัง Plan 9 from Outer Space (1959) ของ Ed Wood แต่มันก็เละไม่เป็นท่า จนขึ้นแท่นหนังห่วยแตกตลอดกาล และหนทางของหนังซอมบี้ดูจะอับแสงภายในเวลาอันรวดเร็ว

และชื่อ White Zombie ที่คนยุคใหม่รู้จักกลับเป็นชื่อของวงเมตัลชื่อดังที่ Rob Zombie ตั้งชื่อวงจากแรงบันดาลใจของหนังซอมบี้เรื่องนี้ที่เขาชื่นชอบมันอย่างออกนอกหน้า “มันเป็นหนังโลกลืมที่โคตรเจ๋งมากๆ … ผมโคตรแปลกใจที่หนังที่หาดูง่ายแบบนี้กลับไม่มีคนพูดถึงมัน” ไม่ใช่เป็นหนังที่ส่งแรงบันดาลใจทางด้านเพลงเท่านั้น แต่ยังสานฝันให้เขาเข้าสู่วงการหนังในกาลต่อมาอีกด้วย

Top 5 Zombies Movies 1930s-1950s
1. White Zombie (1932)
2. King of the Zombies (1941)
3. I Walked with a Zombie (1943)
4. The Plague of the Zombies (1966)
5. Plan 9 from Outer Space (1959)

1960s – 1970s The Golden Age of Zombies

“ยุคทองหนังซอมบี้”

และหนังซอมบี้ก็ถูกปลุกชีพขึ้นมาอีกครั้ง โดยการปลุกชีพนี้ คนทำหนังรุ่นใหม่เลือกที่จะโยนทฤษฎีคำสาปวูดูทิ้งไป แล้วเลือกที่จะเน้นเรื่องของสิ่งมีชีวิตที่กินคนแทน และบิดาแห่งหนังซอมบี้ร่วมสมัยนั่นก็คือ George A. Romero นั่นเอง

เขาทำหนัง Night of the Living Dead (1968) ท่ามกลางงบประมาณอันจำกัดจำเขี่ยที่ต้องระดมทุนหลากหลายแหล่งเงิน เพื่อสร้างหนังสยองขวัญรูปแบบใหม่ พร้อมทั้งกำหนดทฤษฎีของซอมบี้เสียใหม่ ให้เป็นศพที่ลุกขึ้นมาจากหลุมจากไวรัส และกัดกินเนื้อคนเพื่อส่งต่อเชื้อร้ายให้กับคนเป็น ไร้ซึ่งหัวจิตหัวใจและสมองสั่งการตามสัญชาติญาณสัตว์ป่า วิธีเดียวที่จะกำจัดพวกมันคือระเบิดสมอง หนังเต็มไปด้วยความสยองในแบบที่ไม่เคยเห็นมาก่อนจากหนังสยองขวัญเรื่องไหน แถมยังวิพากษ์สังคมอย่างเผ็ดร้อนในเรื่องของการเหยียดสีผิว ซึ่งในตอนเริ่มต้นนั้น Romero ยังไม่เรียกเจ้าผีดิบกลุ่มนี้ว่าซอมบี้ด้วยซ้ำ เขานิยามเหล่าศพเดินได้เหล่านี้ว่า Ghoul เพราะเขาบิดเบือนตัวตนของซอมบี้ยุคเก่าออกไปพอสมควร แต่ท้ายที่สุดคนดูก็เป็นคนตัดสินว่า “มันก็คือซอมบี้นั่นแหละ” และเมื่อหนังเรื่องนี้ได้ออกฉาย ก็กลายเป็นไบเบิ้ลแห่งซอมบี้ที่สืบทอดมาจวบจนปัจจุบัน

George A. Romero ได้สืบสานตำนานของซอมบี้ยุคใหม่ต่อด้วยหนังภาค 2 Dawn of the Dead (1978) ที่ทิ้งห่างจากภาคแรกถึง 10 ปี แต่ดีกรีและความโหดของซอมบี้ก็พัฒนาเพิ่มขึ้นเช่นกัน เหล่าผีดิบเริ่มมีการเมคอัพซากศพให้สมจริงยิ่งขึ้น ขณะเดียวกัน หนังก็วางเป้าหมายโจมตีถึงยุคทุนนิยม ด้วยการสร้างสถานการณ์ในห้างสรรพสินค้า ที่แม้กระทั่งเป็นซอมบี้ แต่สัญชาติญาณบ้าช๊อปปิ้ง และรักความสะดวกสบายก็ยังคงอยู่เช่นเดิม

ขณะเดียวกันอีกฟากฝั่งทวีป Night of the Living Dead เคยสร้างกระแสดังมากในอิตาลีที่เปลี่ยนชื่อเป็น Zombi หลังจากนั้นทีมผู้สร้างที่ต้องการเกาะกระแสความดัง ก็สร้างมันขึ้นมาเองโดยตั้งชื่อว่า Zombi 2 (1979) เอาดื้อๆ (อย่างงี้ก็ได้ด้วย ???) โดยการเอาความเชื่อเรื่องมนต์สาปวูดู เข้ากับทฤษฎีของ Romero และดำเนินเรื่องในเกาะ หนังอุดมไปด้วยฉากชวนแหวะและโหดเหี้ยมทารุณมากมาย และถูกแบนที่ประเทศอังกฤษ จนต้องตัดต่อใหม่ แต่ถึงจะมีฉากโหดเหี้ยมมากมาย มันก็ยังมีฉากชวนฮาอีกด้วย เช่น ซอมบี้ปะทะกับฉลาม แต่ถึงหนังจะออกทะเลขนาดไหน แต่ก็ได้รับการต้อนรับอย่างดีจากคอหนังสยองขวัญทั่วโลก จนทำให้หนังสร้างกำไรให้กับผุ้สร้างอย่างมโหฬาร

นอกจากนี้หนังซอมบี้ยังถูกไปรวมกับหนังแนวอื่น เช่นอีสาวแอฟโฟรปะทะซอมบี้ อย่าง Sugar Hill (1974) หนัง Blaxploitation สุดเดือดที่ผสมผสานหนังแอ๊คชั่นผิวสีสู้กับผีดิบ หรือหนัลูกครึ่ง อิตาลี – สเปน ที่เล่าเรื่องของพระเอกนางเอกที่หลงเข้าไปในหมู่บ้านที่ถูกรัฐบาลทดลองจนกลายเป็นซอมบี้ทั้งหมู่บ้านอย่าง Let Sleeping Corpses Lie (1974) ก็เต็มไปด้วยความตื่นเต้นเช่นกัน

ยุค 60s – 70s จึงเป็นยุคทองของหนังซอมบี้ที่เต็มไปด้วยความสร้างสรรค์และสร้างกฏเกณฑ์ใหม่จนกลายเป็นหนึ่งในสายพันธุ์สยองที่ต่อยอดจนถึงปัจจุบัน

Top 5 Zombies Movies 1960s-1970s
1. Night of the Living Dead (1968)
2. Dawn of the Dead (1978)
3. Zombi 2 (1979)
4. Sugar Hill (1974)
5. Let Sleeping Corpses Lie (1974)

1980s to 1990s – Cult Classics of Zombie

“ยุคแห่งการเลื่อนสถานะสู่สายแมส”

แม้ว่าหนังซอมบี้ในทศวรรษที่แล้ว สร้างสถานะจนกลายเป็นหนึ่งในตระกูลหนังสยองขวัญที่แข็งแกร่งและมีแฟนติดตามรับชม แต่หนังก็ยังวนเวียนสร้างโดยสตูดิโออินดี้เท่านั้น แต่ทศวรรษที่ 80s หนังซอมบี้เริ่มได้รับการยอมรับในหมู่คนดูหนังสายแมส และมันก็ยังสร้างความชอบแบบเหนียวแน่นสำหรับคนดูหนังหลังเที่ยงคืน ที่ไม่คาดหวังคุณภาพมากไปกว่าเลือดทะลักจอหรือเน้นเอาความสะใจเป็นที่ตั้งอย่างเดียว

อย่างเช่น The Evil Dead (1980) หนังคัลท์คลาสสิค ที่เชื่อมโยงทั้งความเชื่อในคำสาปของคัมภีร์มรณะเขากันกับหนังซอมบี้เลือดสาด ผลลัพธ์คือความมันส์บวกความสยอง ที่ทำให้ Sam Raimi กลายเป็นเจ้าพ่อหนังเลือดสาด และเชื่อต่อความสยองอีก 2 ภาค

ส่วน John Russo ที่เคยปลุกปั้น Night of the Living Dead ในฐานะผู้เขียนบท ก็แยกออกมาทำหนังซอมบี้ของตัวเอง โดยการแบ่งสมบัติทรัพย์สินทางปัญญา ให้ “… of the Dead” เป็นของ George A. Romero ส่วนตัว Russo ก็ถือครองชื่อ “…of Living Dead” ไป ซึ่ง Russo ก็ทำ Return of the Living Dead (1985) ให้กลายเป็นหนังตลกเลือดสาด ที่คลอเคล้าไปด้วยวัฒนธรรมพังค์ร็อค ฮาสยองสุดขั้วไป หนังดังจนเกิดเป็นไตรภาคที่คุณภาพค่อยๆลดฮวบจนสิ้นสุดที่ภาค 3 อย่างน่าเศร้าใจ

ผิดกับ Romero ที่สร้างจักรวาลแห่งซอมบี้ด้วยไตรภาคคนประกาศสงครามกับซอมบี้ใน Day of the Dead (1985) ที่พลเมืองซอมบี้จำนวนเยอะขึ้นจนครองครองโลกบนดิน ส่วนคนต้องมุดไปสร้างอาณาจักรใต้ดิน หนังยังคงไว้ซึ่งเอกลักษณ์ของ Romero ครบถ้วนที่สะท้อนสังคมที่มนุษย์เองก็ชั่วร้ายไม่แพ้ผีดิบกระหายเลือด

นอกจากนั้นยังมี Re-Animator (1985) คนเปลี่ยนหัวคน เรื่องราวของนักวิทยาศาสตร์โรคจิต ที่ต้องการปลุกชีพศพด้วยการผ่าตัด และ Braindead (1992) หนังคัลท์แจ้งเกิด Peter Jackson ที่เต็มไปด้วยเลือดและสมองกระจาย ที่ต่อมาเป็นอันรู้กันว่าจากผู้กำกับหนังซอมบี้ที่อุดมไปด้วยฉากสุดแหวะ ก็กลายร่างมาเป็นผู้กำกับระดับตำนานกับหนังไตรภาค The Lord of the Rings ในกาลต่อมานั่นเอง

วัฒนธรรมซอมบี้เริ่มกระจายออกไปยังสื่ออื่น ไม่ว่าจะเป็น Music Video Thriller ของ Michael Jackson อันลือลั่น MJ ก็แปลงโฉมเป็นซอมบี้ หรือการมาถึงของวีดีโอเกมในยุค PlayStation Resident Evil (1996) ก็เปิดตำนานความสยองของเกมที่ดำเนินเรื่องด้วยซอมบี้สุดสยอง เช่นกัน

Top 5 Zombies Movies 1980s-1990s
1. Evil Dead 2 (1987)
2. The Return of the Living Dead (1985)
3. Re-Animator (1985)
4. Day of the Dead (1985)
5. Braindead (1992)

2000s to 2020s – The Revolution of Zombie

“ยุคซอมบี้ปฏิวัติ”

ก้าวข้ามสู่ยุคปัจจุบัน ที่หนังซอมบี้กลายเป็นหนึ่งในตระกูลหนังสำคัญของโลกภาพยนตร์ หนังซอมบี้ไม่ถูกจำกัดอยู่เพียงหนังทุนต่ำอีกต่อไป มันสามารถเป็นหนังระดับ Blockbuster ทุนสร้างมโหฬารอย่างหนัง World War Z (2013) ที่ Brad Pitt ต้องหนีตายซอมบี้นับพันนับหมื่น / เป็นเฟรนไชส์หนังซอมบี้อวกาศที่สร้างจากเกมดังอย่าง Resident Evil (2002) / เป็นหนังสายฮาขำกลิ้ง Shaun of the Dead (2004) / Zombieland (2009) หรือแอนนิเมชั่นสำหรับเด็กอย่าง ParaNorman (2012) ก็ยังมีให้เห็น

แต่ที่อยากกล่าวถึงในยุคดิจิตอลนี้ ซอมบี้ได้รับการเปลี่ยนรูปโฉมตามเทคโนโลยีอันก้าวหน้า เราจึงได้เห็นซอมบี้วิ่งอย่างบ้าคลั่งในหนังอย่าง 28 Days Later (2002) ที่เล่าเรื่องของชายหนุ่มที่ตื่นขึ้นมา 28 วัน หลังโลกกลียุค ขณะที่โลกไร้พรมแดน ทั่วทั้งโลกต่างก็มีหนังซอมบี้ประจำชาติ ไม่ว่าจะเป็น Train to Busan (2016) หนังหนีตายซอมบี้สัญชาติเกาหลี / One Cut of The Dead (2017) หนังซอมบี้ไอเดียเริ่ดของญี่ปุ่น / Juan of the Dead (2014) หนังซอมบี้คิวบา กระทั่งของไทยเรายังมี ขุนกระบี่ผีระบาด (2004) หนังซอมบี้สัญชาติไทยที่ทั้งฮาทั้งสยอง

แถมยังลุกลามไปสร้างประวัติศาสตร์บนหน้าจอทีวีกับ The Walking Dead (2010) ซีรีส์ซอมบี้ที่ได้รับความนิยมสูงสุด และล่าสุด Netflix ก็จับมือเจ้าพ่อหนังบ้าพลังอย่าง Zack Snyder ทำหนังซอมบี้ที่ชื่อ Army of the Dead เรื่องราวของกลุ่มคนที่ตั้งใจไปปล้นเงินในตู้เซฟใจกลางลาสเวกัส ก่อนจะระเบิดเมืองที่ยึดครองโดยซอมบี้ทิ้ง โดยปฏิวัติระบบนิเวศน์ซอมบี้เสียใหม่ ให้มีสังคม มีผู้นำเผ่า และมีลูกด้วยกัน ??? ถึงแม้จะผลตอบรับจะค่อนข้างไปทางผิดหวัง แต่ก็นับเป็นความกล้าหาญในการพัฒนาคาแรคเตอร์ซอมบี้อีกขั้น

Top 5 Zombies Movies 2000s-2020s
1. 28 Days Later (2002)
2. Shaun of the Dead (2004)
3. Train to Busan (2016)
4. Zombieland (2009)
5. [REC] (2007)

จากระยะเวลาอันยาวนาน พิสูจน์แล้วว่า ซากศพที่ถูกปลุกให้มีชีวิตโลดแล่นบนจอ นอกจากพวกมันไม่มีวันตายแล้ว ยังขยายสายพันธุ์และมีพัฒนาการที่น่าทึ่งอีกด้วย จากหนังที่คนดูถูกดูแคลน กลับสร้างเนื้อสร้างตัว จนกลายเป็นหนังระดับเมเจอร์ นับเป็นกรณีศึกษาที่น่าสนใจ และน่าจับตาว่าก้าวต่อไปของเหล่าซอมบี้นั้นจะเป็นในรูปแบบไหนในอนาคต